U umjetničkom svijetu postoje mnoge slike koje su postigle toliku slavu da su postale ikone, kako u svijetu umjetnosti tako iu popularnoj kulturi. Jedna od tih slika je Vrisak, najamblematičnije djelo Norvežanina Edvarda Muncha. Nastala kada je slikar imao 30 godina, ova slika je postala simbol evropski ekspresionizam i ljudski očaj. U stvari, postoje četiri verzije Vrisak, od kojih je jedan u Nacionalna galerija Norveške, dva u Munch muzej, i posljednji u privatnoj kolekciji.
Ovaj rad je izazvao interesovanje ne samo zbog svoje tehnike i simbolike, već i zbog iznenađujućih cijena koje je postigao na javnim aukcijama. Jednu od njegovih verzija je prodao 119.9 milion dolara na aukciji koju je održala Sotheby's u Njujorku 2012. godine, postavši jedno od najskupljih dela ikada prodatih. Ali šta ova slika zapravo predstavlja i kakva je njena istorija?
Simbolika 'El Grita': egzistencijalna tjeskoba
Krik je tumačen kao moćan simbol egzistencijalne tjeskobe i očaja savremenog čoveka. Centralna figura, sa androginim karakteristikama, kao da emituje (ili čuje) vrisak, zvuk koji kao da probija čitav okolni prostor. Mnogi stručnjaci raspravljaju o tome da li figura izražava vrisak straha ili reagira na vrisak koji dolazi iz okoline. U stvari, sam Munch je 1891. napisao u svom dnevniku:
„Šetao sam ulicom sa dva prijatelja kada je sunce zašlo. Odjednom je nebo postalo krvavo crveno i osjetio sam drhtaj od tuge. Srceparajući bol u grudima... Prijatelji su išli, a ja sam ostao tu, tresući se od straha. I čuo sam beskrajni vrisak kako prolazi kroz prirodu.
Ovaj odlomak iz njegovog dnevnika odražava inspiraciju koja je navela Munka da snimi ovo djelo, lično iskustvo duboke tjeskobe povezano sa zalaskom sunca na brdu Ekeberg, s Oslom u pozadini.
Pozadinski pejzaž i simbolika boja
Pejzaž koji se pojavljuje u pozadini Vrisak predstavlja grad Oslo, pogled sa brda ekeberg. Ova lokacija je posebno značajna ne samo zato što je to bila stvarna postavka Munchovog iskustva, već i zato što umjetnik pomoću boja uspijeva preobraziti miran pejzaž u prostor tjeskobe. Topli tonovi poput crvene i narandžaste dominiraju nebom i vodom, dok hladni tonovi, u sivoj i plavoj, definiraju fjord i niže dijelove slike.
Korišćenje komplementarne boje a uvrnuti oblici u pozadini pojačavaju dinamiku i emocionalnu vibraciju rada. Studije o slici sugerišu da je Munch u ovom djelu uhvatio zvučna dimenzija, stvarajući vizuelni uticaj koji izgleda kao da je u stalnom pokretu. Ovaj vizuelni ritam je jedna od najvažnijih karakteristika dela.
Stilska i tehnička analiza
Što se tiče tehnike, Vrisak je slikan u raznim verzijama korištenjem tempera na kartonu o uljane slike, što mu daje jedinstvenu teksturu i određenu vizualnu brutalnost koja pojačava poruku očaja. Valovite linije koje dominiraju kompozicijom su u kontrastu s ravnim linijama mosta i figurama koje se vide u pozadini, stvarajući vizualnu napetost koja istovremeno prenosi haos i spokoj.
Izobličenje figura i elemenata pejzaža takođe je jedna od karakterističnih obeležja ovog dela. Glavni lik je prikazan na namjerno neprirodan način, dopuštajući da se njegov osjećaj očaja projektuje na prirodu. Čini se da nebo, fjord i most vibriraju zajedno sa figurom, pojačavajući ideju da se tjeskoba odražava u cijelom okruženju.
Istorija slike
Kroz godine, Vrisak Bio je predmet kontroverzi i zanimljivih događaja. 1994. godine, verziju iz Nacionalne galerije u Oslu ukrala je usred bela dana banda lopova koji su ostavili sarkastičnu poruku: "Hvala na nedostatku obezbeđenja". Tri mjeseca kasnije, posao je obnovljen zahvaljujući međunarodnoj saradnji.
U drugom incidentu, u avgustu 2004., verzija predstavljena u Munch muzej je opljačkan pod nišanom. Smatralo se da je slika možda uništena, ali je dvije godine kasnije vraćena, iako je pretrpjela nepopravljivu štetu zbog vlage. Ove pljačke su dodale slojeve misterije i tragedije u istoriju Vrisak, čineći ga još legendarnijim.
Tumačenja i kulturno naslijeđe
Uticaj Vrisak prevazišao svet umetnosti. Od svog nastanka, djelo je usvojeno kao a kulturna ikona koji predstavlja ljudsku muku. Od naslovnice časopisa Time do beskrajne parodije u popularnoj kulturi (uključujući reference u televizijskim emisijama i filmovima), Munchova figura je zaslužila mjesto u kolektivnoj mašti.
Mnogi to smatraju Vrisak je uporedivo sa Mona Liza Leonarda da Vincija u smislu njegovog uticaja i kulturne rezonancije. Jednostavna činjenica da je figura postala prepoznatljiv simbol širom svijeta, čak i izvan umjetničkog konteksta, govori o njenoj moćnoj sposobnosti da se emocionalno poveže sa gledateljem.
Munchov rad ne odražava samo njegovu ličnu patnju, već nas poziva i na razmišljanje o ranjivosti i izolaciji ljudskih bića u modernosti.