Ako ste jedan od onih koji uživaju istraživati o vanjski prostor i napredne svemirske tehnologije onda će vas zanimati da u dubini saznate šta a satelit i čemu služe. Zatim ćemo objasniti ne samo koncept, već i kako su evoluirali, njihovu tehnološku važnost i kako su ovi artefakti ključni za naš svakodnevni život.
Šta je satelit?
Satelit se može definisati kao bilo koji objekat koji kruži oko većeg tela. Sateliti mogu biti prirodni, poput Mjeseca, ili vještačkog porijekla, odnosno izgrađeni od strane ljudi da bi ispunili određene funkcije. Konkretno, umjetni sateliti se lansiraju u svemir i djeluju oko planeta ili zvijezda za širok spektar naučnih, komunikacijskih, navigacijskih, pa čak i vojnih svrha. Obično, kada govorimo o satelitima u trenutnom kontekstu, mislimo na njih vještački sateliti koji se nalaze u orbiti oko Zemlje kako bi olakšali zadatke kao što su dobijanje svemirskih slika, podrška telekomunikacijama, predviđanje vremena ili GPS navigacija.
Kako se sateliti postavljaju u svemir?
Sateliti se postavljaju u svemir pomoću raketa ili svemirskih šatlova koji generiraju dovoljno energije da savladaju Zemljinu gravitaciju. Jednom u željenoj orbiti, sateliti nastavljaju rotirati oko planete, uglavnom zahvaljujući ravnoteži između gravitacija i brzinu kojom putuju. Ova ravnoteža sprečava satelite da padnu nazad na Zemlju. Većina satelita lansiranih danas pokreću se višestepenim raketama. Ove rakete su dizajnirane da gube dijelove svoje strukture dok se penju, omogućavajući im da postignu dovoljnu brzinu da prenesu satelit u stabilnu orbitu.
Za šta se koriste umjetni sateliti?
Umjetni sateliti imaju višestruke funkcije u različitim područjima:
- Telekomunikacije: Jedna od najraširenijih upotreba satelita je u oblasti telekomunikacija. Ovi sateliti su odgovorni za olakšavanje prijenosa podataka na velike udaljenosti i između različitih dijelova svijeta. Od telefonskih komunikacija do satelitske televizije i interneta, ovi uređaji omogućavaju da signali putuju na velike udaljenosti bez značajnih prekida.
- Otkrivanje i praćenje klime: Vremenski sateliti omogućavaju precizno praćenje vremena. Zahvaljujući njima možemo dobiti preciznije prognoze i predvidjeti ekstremne pojave poput oluja ili uragana.
- Navigacija i GPS: Bez satelita, upotreba globalnih navigacionih sistema kao što je GPS (Global Positioning System) bila bi nemoguća. Ove satelitske mreže pružaju informacije o poziciji s preciznošću koja može biti i do nekoliko metara.
- Naučno istraživanje: Sateliti su takođe ključni alati za svemirska i zemaljska istraživanja. Od proučavanja atmosfere do posmatranja dubokog svemira ili otkrivanja egzoplaneta, njegova uloga je fundamentalna za modernu nauku.
Istorija i evolucija satelita
El prvi vještački satelit svijeta je bio Sputnik 1, koji je pokrenuo Sovjetski Savez 4. oktobra 1957. Ovaj događaj označio je početak svemirskog doba i intenzivnu trku između svjetskih supersila za dominaciju svemirom. Sputnjik 1 je imao za cilj prikupljanje podataka o najvišim slojevima Zemljine atmosfere. Iako je to bio izuzetno jednostavan uređaj u poređenju sa modernim standardima, njegov uspjeh je pokazao da sateliti mogu biti praktična stvarnost. Ubrzo nakon toga, 1958. godine, Sjedinjene Države su lansirale svoj prvi satelit Explorer 1, koji je bio ključan u otkriću Van Allenovog radijacijskog pojasa.
Vrste satelita
Postoji veliki izbor satelita ovisno o njihovoj funkciji i orbiti. U nastavku ćemo detaljno opisati najčešće:
Prema svojoj funkciji:
- Komunikacioni sateliti: Koristi se za prijenos radio, televizijskih i telefonskih signala na velike udaljenosti.
- Vremenski sateliti: Koristi se za prikupljanje meteoroloških podataka i predviđanje vremena.
- Navigacijski sateliti: Oni daju signale koji se koriste za određivanje precizne geografske situacije. GPS je odličan primjer ove vrste satelita.
- Istraživački sateliti: Dizajniran za proučavanje kosmosa, otkrivanje asteroida i izvođenje naučnih eksperimenata u svemiru.
Ovisno o vrsti orbite:
- Niska Zemljina orbita: (LEO) Sateliti koji kruže na visinama do 2.000 kilometara. Uobičajeni su za zadatke posmatranja.
- Srednja Zemljina orbita: (MEO) Sateliti koji se nalaze na udaljenosti između 2.000 i 35.000 kilometara. GPS sateliti su obično u ovoj orbiti.
- Geostacionarna orbita: Ovdje su visoki 35.786 kilometara i rotiraju se istom brzinom kao i Zemlja. Telekomunikacioni sateliti su obično u ovoj vrsti orbite.
Životni vijek satelita i svemirskog otpada
Čak i kada satelit ispuni svoju misiju, nije uvijek uklonjen iz orbite. Mnogi od njih ostaju kao svemirski smeće, što može predstavljati rizik za druge satelite i buduće misije. Kako sateliti stare, njihovi pogonski i komunikacijski sistemi mogu otkazati, ostavljajući ih neoperativnim i lebdeći. Svemirski otpad je sve veći problem. Postoje inicijative da se pokuša očistiti Zemljina orbita od ovih ostataka i novi sateliti se dizajniraju s planovima koji omogućavaju njihov kontrolirani ponovni ulazak u Zemljinu atmosferu radi raspadanja.
Značaj satelita u savremenom životu
Sateliti su apsolutno ključni za savremeni život. Bez njihovog prisustva ne bismo imali osnovne usluge kao što su satelitska televizija, daljinske telekomunikacije ili GPS navigacioni sistemi. Osim toga, oni pružaju kritične podatke za rješavanje globalnih izazova kao što su klimatske promjene, upravljanje prirodnim katastrofama ili kontrola vazdušnog saobraćaja. Sateliti takođe igraju stratešku ulogu u odbrani i nacionalnoj bezbednosti mnogih zemalja, obezbeđujući osnovne informacije za praćenje vojnih aktivnosti i prepoznavanje pretnji. Tokom posljednjih nekoliko decenija, satelitska tehnologija je enormno napredovala, omogućavajući svemirskim misijama da postanu sve složenije i ambicioznije. Najnoviji planovi uključuju satelitske konstelacije posvećene pružanju globalne internet pokrivenosti iz svemira, kao što je Starlink.